معرفی رشته مهندسی شهرسازی
مهندسی شهرسازی یکی از رشته‌های شاخه ریاضی فیزیک است که ترکیبی از مهندسی، هنر و مدیریت محسوب می‌شود. با بزرگ شدن شهرها، نیاز به توجه بیشتر به یکپارچگی فضاهای شهری با فرهنگ، هنر و نیازهای زیست‌محیطی کشورها افزایش می‌یابد. در واقع، مهندسان شهرسازی وظیفه بررسی، طراحی و ساخت فضاهای شهری را بر عهده دارند و شکل‌گیری و توسعه شهرها تحت نظارت آنان صورت می‌گیرد. بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل جذابیت مهندسی، به این رشته علاقه مند هستند. اما شما فکر می‌کنید برای ورود به این رشته چه توانمندی‌هایی نیاز دارید؟ چگونه می‌توانید بدون کنکور در رشته مهندسی شهرسازی تحصیل کنید؟ دروسی که دانشجویان این رشته مطالعه می‌کنند چیست؟ و چه مشاغلی برای فارغ‌التحصیلان مهندسی شهرسازی وجود دارد؟ همچنین، چه تفاوتی بین شهرسازی، معماری و عمران وجود دارد؟ پاسخ به این سوالات و جمع‌بندی مناسبی در مورد رشته مهندسی شهرسازی در پایان این متن ارائه خواهد شد.
معرفی شهرسازی
شهرسازی، مداخله در شهر از طریق تفکر، برنامه ریزی، طراحی و ساخت و ساز معبر، بنا و تنظیم فضا و فعالیت به منظور بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن است. آنچه که به طور معمول در شهرسازی صورت می‌گیرد، طراحی، تقویت و تنظیم فضا به منظور ایجاد توسعه‌ای موزون است. شهرسازی از طریق ابزار و روش‌های خود می‌کوشد تا با طراحی و تفکر به شبکه معابر، کاربری اراضی، تراکم (نفر در واحد سطح)، محدوده‌ها و حریم‌ها نظم بخشد.
معرفی رشته شهرسازی
اطمینان دارم که تاکنون تصاویر شهرهای زیبایی مانند سنت پترزبورگ یا رم را دیده‌اید و یا امکانات شهری در شهرهای مدرنی مانند توکیو شما را مجذوب خود کرده‌اند. جالب است بدانید که در شکل‌گیری انسجام، نظم و یکپارچگی که در زیباترین شهرهای جهان مشاهده می‌شود، مهندسان شهرسازی نقش کلیدی دارند. رشته شهرسازی به سادگی به مدیریت و برنامه‌ریزی نحوه ساخت و ساز معابر، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیستم‌های زیرساختی و رعایت اصول ساختمانی و معماری در شهرها اشاره دارد. شهرسازی به علت ارتباط وابسته با علومی مانند معماری، عمران، هنر، نقشه برداری و جغرافیا، به عنوان یک رشته میان‌رشته‌ای در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل، در دانشکده‌های هنر و معماری در دانشگاه‌های مختلف، این رشته تدریس می‌شود.
تعریف شهرسازی
■ مجموعه روش‌ها و تدابیری که متخصصین امور شهری به وسیله آن شهرها را بهتر می سازند، به شهرسازی یا علم تنسیق شهرها شهرت دارد.
■ شهرسازی عبارت است از مطالعهٔ طرح ریزی و توسعهٔ شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و اقتصادی با توجه به حداقل رساندن مشکلات شهری و پاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری.
محورهای اصلی رشته مهندسی شهرسازی
در این رشته حداقل شش محور اصلی وجود دارد که در برنامه ریزی و طراحی شهر سرنوشت ساز است. که عبارت اند از:
- برنامه ریزی شهری
- برنامه ریزی حمل و نقل
- برنامه ریزی منطقه ای
- برنامه ریزی شبکه های زیرساختی
- برنامه ریزی محیط زیست
- طراحی شهری
توانایی‌های لازم مهندس شهرسازی
دانشجوی این رشته باید با طراحی و مفاهیم هنری مثل روانشناسی رنگ‌ها آشنا باشد و در عین حال به مفاهیم تکنیکی و اصول فنی کار مثل نقشه‌برداری، رسم فنی، پرسپکتیو، هندسه فضایی، مدلسازی، ریاضی و مسائل انسانی و اجتماعی مثل مبانی جامعه‌شناسی علاقه‌مندباشد.
و بداند که در طی تحصیل باید کارهای تحقیقاتی و عملی بسیاری انجام دهد. در ضمن رشته شهرسازی نیاز به مطالعه زیاد، کارهای فیزیکی گسترده و برداشت‌های میدانی بسیاری دارد به همین دلیل دانشجو باید وقت زیادی را به آن اختصاص دهد. همچنین باید قدرت تحلیل بالایی داشته و در طراحی زبردست باشد.
موقعیت شغلی رشته مهندسی شهرسازی در ایران
کشور ما برای توسعه شهری و منطقه‌ای نیاز به ۵۰ هزار برنامه‌ریز شهری و منطقه‌ای دارد؛ یعنی اگر ما بخواهیم به قافله توسعه جهانی نزدیک شویم باید بحث برنامه‌ریزی را باور داشته و در این زمینه سرمایه‌گذاری نماییم تا بتوانیم مثل کشور کره با استفاده از منابع برنامه‌ریزی، عقب‌ماندگی خود را جبران کنیم.
اما متأسفانه در حال حاضر توانایی‌های متخصصان این رشته در فرهنگ عمومی جامعه شناخته شده نیست و مسؤولان بین معماری و شهرسازی تمایزی قائل نمی‌شوند. در حالی که دانش معماران در حد بنا است و آنها در مقیاس کلان مداخله نمی‌کنند؛ یعنی یک شهر یا یک منطقه را با تمامی ویژگی‌ها و خصوصیات اجتماعی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی و فیزیکی آن مطالعه نمی‌کنند و به همین دلیل نمی‌توانند در برنامه‌ریزی یا طراحی شهری موفق باشند.
کارشناسی مهندسی شهرسازی
مدت زمان کارشناسی یا لیسانس مهندسی شهرسازی ۴ سال (۸ ترم تحصیلی) است و دانشجویان باید ۱۴۰ واحد درسی را به پایان برسانند. دروس تحصیلی به شرح زیر تقسیم می‌شوند:
۱. دروس عمومی: ۲۱ واحد
۲. دروس پایه: ۳۲ واحد
۳. دروس اصلی: ۴۲ واحد
۴. دروس تخصصی: ۳۱ واحد
۵. دروس اختیاری: ۱۴ واحد
علاوه بر دروس تئوری، دانشجویان باید دروس عملی و کاربردی را نیز اخذ کنند و به آشنایی و علاقه به کاربرد تکنولوژی و استفاده از نرم افزارهای مرتبط با رشته شهرسازی داشته باشند.
دروس رشته مهندسی شهرسازی
دروس پایه
- درآمدی بر شهرشناسی
- مبانی جامعه‌شناسی
- درک و بیان محیط شهری
- مبانی جغرافیا
- مبانی اقتصاد
- بوم‌شناسی طبیعی و انسانی
- کاربرد ریاضیات در شهرسازی
- کارگاه بیان تصویری
- کاربرد هندسه در شهرسازی
- زبان تخصصی
دروس اصلی
- کاربرد نقشه‌برداری
- کاربرد رایانه در شهرسازی
- تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان
- تاریخ و فرهنگ شهرنشینی ایران
- آشنایی با مبانی معماری و ساختمان
- مبانی مهندسی شبکه حمل و نقل
- کارگاه مهندسی شبکه حمل و نقل
- مبانی مهندسی تأسیسات شهری
- کارگاه مهندسی تأسیسات شهری
- طراحی و کاربرد نظام اطلاعات
- آمار و روش‌های کمی در شهرسازی
- آشنایی با مصالح و ساخت
- جغرافیای شهری
- جامعه‌شناسی شهری
- اقتصاد شهری
- کارگاه مطالعات شهری
- حقوق و قوانین شهری.
دروس تخصصی
- مبانی و روش‌های برنامه‌ریزی شهری
- مبانی و روش‌های طراحی شهری
- کارگاه برنامه‌ریزی شهری (کاربری زمین)
- کارگاه طراحی شهری
- مبانی و روش‌های برنامه‌ریزی مسکن
- کارگاه برنامه‌ریزی مسکن
- مدیریت و سازمان اجرایی شهری
- کارگاه طرح‌های اجرایی
- شناخت فضاهای شهری ایران
- روش تحقیق در شهرسازی
- کارگاه آماده سازی زمین
- کارگاه برداشت کاربری
- طرح نهایی.
گرایش‌های رشته مهندسی شهرسازی
در مقطع کارشناسی رشته مهندسی شهرسازی گرایش خاصی وجود ندارد. با این حال، به عنوان فارغ‌التحصیل رشته مهندسی شهرسازی، در مقطع کارشناسی ارشد می‌توانید یکی از گرایش‌های مجموعه شهرسازی را انتخاب نمایید. در ادامه توضیحاتی درباره هر گرایش آورده شده است:
۱. گرایش طراحی شهری: در این گرایش، بیشتر به اصول معماری و زیبایی‌شناسی طراحی فضاهای شهری توجه می‌شود. فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند در طراحی و بهینه‌سازی فضاهای شهری و توسعه طرح‌های مرتبط با فضاهای عمومی و شهرک‌های مسکونی فعالیت کنند.
۲. گرایش برنامه‌ریزی شهری: فارغ‌التحصیلان این گرایش عمدتاً در زمینه تهیه و اجرای طرح‌های جامع شهری و مدیریت منابع شهری فعالیت می‌کنند. آنها در تحلیل و بررسی نیازها و مشکلات شهرها، برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای بهبود و توسعه شهری را بر عهده دارند.
۳. گرایش مدیریت شهری: دانشجویان این گرایش در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با ساختارهای شهری و مدیریت منابع شهری نقش دارند. آنها می‌توانند در ادارات و سازمان‌های مرتبط با شهرداری و مدیریت شهری فعالیت کنند و در برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌ها و طرح‌های مدیریتی شهری مشارکت داشته باشند.
در مقطع دکترا نیز می‌توانید یکی از سه گرایش شهرسازی، طراحی شهری و جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری را انتخاب کنید و در زمینه تحقیقات پیشرفته و توسعه تخصصی در این حوزه فعالیت نمایید.
بازار کار مهندسی شهرسازی
رشته مهندسی شهرسازی به لحاظ جهانی، دارای بازار کار مزونی است و به دلیل جدید بودن آن، زمینه‌های کاری متنوع و متفاوتی را فراهم می‌کند. هنوز بازار کار این رشته به طور کامل پر نشده است. فارغ‌التحصیلان این رشته، به عنوان مهندسان شهرساز، توانایی‌های علمی، نظری و پژوهشی برای انجام کارهای کارآمد در بسیاری از زمینه‌ها را دارند. آنها می‌توانند در زمینه‌های طراحی و محاسبات دقیق و تخصصی نقش مهمی ایفا کنند.
با دریافت مدرک کارشناسی، فارغ‌التحصیلان می‌توانند در بازار کار فعالیت کنند و به عنوان متخصصان شهرسازی مشغول به کار شوند. همچنین، با دریافت مدرک دکترای تخصصی، قادرند در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی به عنوان اعضای هیأت علمی فعالیت کنند.
این افراد می‌توانند امیدوار باشند که در بخش دولتی، در سازمان‌های مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، شهرداری‌ها، وزارت کشور، استانداری‌ها و سایر ارگان‌های وابسته به وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی مشغول به کار شوند. همچنین، می‌توانند در زمینه‌های زیر نیز کارآیی داشته باشند:
۱. ارائه طرح‌های شهری و منطقه‌ای (جامع، تفصیلی، ساختاری، شهرستان، هادی)
۲. مشاوره به مدیران و مسئولان در زمینه‌های شهری و منطقه‌ای
۳. فعالیت در شهرداری‌ها
۴. کار در استانداری‌ها
۵. فعالیت در وزارتخانه‌های مرتبط مانند وزارت مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، کشور
۶. نظارت بر ساختمان‌های بالای ۸ طبقه طبق قوانین مربوطه
۷. انجام پروژه‌های محوطه‌سازی، تفکیک زمین، طراحی محله
۸. برنامه‌ریزی و طراحی شهرک‌های مسکونی، صنعتی و تجاری
۹. برنامه‌ریزی و طراحی شهرهای جدید
۱۰. مکان‌یابی عناصر و کاربری‌های مختلف در شهر
۱۱. توانایی استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)
۱۲. همکاری با سایر تخصص‌ها در پروژه‌های متنوع
۱۳. فعالیت در شرکت‌های مشاوره خصوصی و نیمه خصوصی در زمینه‌های شهرسازی، معماری، راه و ساختمان، طراحی شهری و برنامه‌ریزی منطقه‌ای
۱۴. تدریس در دانشگاه (با توجه به نیاز به استادان بیشتر در این رشته، فرصت‌های تدریس وجود دارد)
۱۵. استفاده همزمان از سایر تخصص‌ها و افزایش کارآیی و تأثیرگذاری.
درآمد و حقوق مهندسی شهرسازی
اگر یک مهندس شهرسازی در بخش دولتی استخدام شود، مطابق قانون مدیریت خدمات کشوری، حقوقی به او تعلق می‌گیرد. اما اگر در بخش خصوصی فعالیت کند، به دلیل تفاوت شرایط، مهندسان شهرسازی درآمدهای مختلفی کسب می‌کنند. در بخش خصوصی، تخصص، تجربه و مهارت از عواملی هستند که کارفرماها در آن توجه می‌کنند. بنابراین، درآمد مهندسان شهرسازی در بخش خصوصی نیز از یکدیگر متفاوت است. هرچه فرد قوی‌تر، متخصص‌تر و فعال‌تر باشد، درآمد بیشتری کسب می‌کند. به علاوه، اگر مهندس شهرسازی خود را به عنوان یک شرکت مهندسی مشاور ثبت کند، با توجه به کیفیت خدمات، تعداد مشتریان و میزان فعالیتی که دارد، درآمدی بدست می‌آورد.
رشته مهندسی شهرسازی با کنکور و بدون کنکور
برای ورود به رشته شهرسازی از طریق آزمون کنکور، حتما باید در رشته ریاضی درس بخوانید، دیپلم ریاضی بگیرید و در آزمون کنکور ریاضی شرکت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره شرایط ورود به رشته ریاضی، مقاله “انتخاب رشته نهم ریاضی” برای شما مفید خواهد بود. دروس تخصصی این رشته شامل ریاضی، فیزیک و شیمی است و برای کسب رتبه بالا و پذیرش در دانشگاه‌های برتر، باید بر تقویت این دروس تمرکز کنید. بر اساس نتایج پذیرش سال‌های گذشته، با رتبه‌ی تقریبی ۷۵ هزار، می‌توانید امیدوار به پذیرش در این رشته باشید، به شرطی که دانشگاه‌های مستقل و غیرانتفاعی نیز در گزینه‌های شما باشند.
علاوه بر این، رشته مهندسی شهرسازی نیز امکان پذیرش بدون نیاز به آزمون کنکور دارد و معیار قبولی دانش‌آموزان در دوره‌های بدون کنکور، سوابق تحصیلی است. برای شرکت در دوره‌های بدون کنکور، باید به صورت جداگانه ثبت نام کنید. شرایط ثبت نام در دوره‌های بدون کنکور مهندسی شهرسازی و دانشگاه‌های ارائه دهنده این دوره، هر سال در سایت سازمان سنجش منتشر می‌شوند.
تفاوت مهندسی شهرسازی و عمران
مهندسی شهرسازی و عمران دو رشته مرتبط هستند، اما تفاوت‌هایی در زمینه تمرکز و مسئولیت‌ها وجود دارد. در رشته عمران، تمرکز بیشتر بر مهندسی سازه‌ها است. مهندسان عمران به بررسی، طراحی و ساخت سازه‌هایی مانند جسور، پل‌ها، ساختمان‌ها و سایر زیرساخت‌ها می‌پردازند. آنها نیازمندی‌های فنی و محاسباتی برای ایجاد سازه‌های پایدار و ایمن را بررسی می‌کنند. در عمل، مهندسان عمران بیشتر به جنبه‌های مهندسی و علمی توجه می‌کنند و نقش آنها در طراحی و اجرای سازه‌ها بسیار مهم است. اما در مقابل، مهندسی شهرسازی به طراحی و برنامه‌ریزی فضاهای شهری و زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی شهرها می‌پردازد. مهندسان شهرسازی نیازمندی‌های شهروندان، نیازهای زیست‌محیطی و معماری شهر را در نظر می‌گیرند و بر اساس آنها طراحی و برنامه‌ریزی شهرها را انجام می‌دهند. آنها به بهبود کیفیت زندگی در شهرها و ایجاد فضاهای عمومی مناسب تلاش می‌کنند.
تفاوت مهندسی شهرسازی و معماری
معماری و شهرسازی دو رشته مرتبط هستند، اما با تمرکزها و مسئولیت‌های متفاوتی به توسعه شهرها می‌پردازند. در رشته معماری، تمرکز بر طراحی سازه‌های مختلف بر اساس نیازها و خواسته‌های کارفرما و با توجه به اصول زیبایی‌شناسی معماری است. دانشجویان معماری دروسی را درباره طراحی ساختمان‌ها، استفاده از مواد و فناوری‌های ساخت در طراحی سازه‌ها و نحوه ایجاد فضاهای داخلی می‌آموزند. آنها به طراحی ساختمان‌ها از نظر ظاهری، تفاصیل و هماهنگی با محیط اطراف اهمیت می‌دهند.
